ԿՐԻԿՈՐ ՄԱԶԼՈՒՄՅԱՆԻ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

[BABAJANYAN]

О гнезда разоренные Амшена,
Пусты глазницы окон и черны.
Не ненависть и не призыв к отмщенью -
Немая память той, моей страны.

Она жива. До дрожи и до боли
В амшенце каждом - тихом и простом.
Рассеяны. Но не былинки в поле.
Мы - зерна. Мы живые. Прорастем.

Забудем мы. Но как забудут гены?
Наш хлеб один - амшенское зерно.
Мы дочери, мы сыновья Амшена
Другими нам родиться не надо.

Доступен нам и нежный говор Сены.
И близок дух московских мостовых,
Но мы птенцы тех самых гнезд амшенских,
Сожженных, разоренных, но живых.

Пусть слезы льют разбитые хачкары,
И ятаган - как влажный волчий клык…
Но он придет, наступит Божьей кары
Торжественный и беспощадный миг.

Пока я буду называться спюрком,
Перед Амшеном в вечном я долгу.
Мне ненавистно это слово - турки,
Прости мне, Господи. Иначе не могу.



Թալանված են բներդ, Համշեն,
Լուսամուտներդ փշրված ու մութ...
Սա լռած հուշն է այն երկրի իմ շեն -
Ո'չ վրեժի կոչ դաժան ու անգութ:

Ապրում է նա միշտ դողոցքով վշտի,
Ամեն համշենցու սրտում՝ ջինջ ու հեգ:
Սփռված, սակայն ո'չ որոմ դաշտի –
Ծորեն ենք ծլո՜ղ, պիտի միշտ ծլեն՜ք:

Մեր սրտին մոտ ես, մոսկովյան ոգի,
Գիտենք, Սենա, քո բառբառն նազանի...
Մենք ճտերն ենք այն թրատված հավքի,
Բների ավեր, սակայն կենդանի:

Թող լացի ամեն մի ջարդված խաչքար,
Ու յաթաղանը՝ գայլի սուր ժանիք...
Բայց կգա Աստծո ատյանը արդար՝
Շքերթով խրոխտ, հատուցմամբ տալիք:

Ու քանի պիտի համարվեմ սփյուռք,
Համշենին ունեմ չմարող մի տուրք:
Գթա ինձ, Աստված, չունեմ ուրիշ ելք -
Ես չեմ ընդունում լոկ այս բառը – թուրք:

[BABAJANYAN]

О, МОЙ АМШЕН!

Молчат леса. Родные горы дремлют
И только речки слышен тихий плеск.
Кто рассказал? И как про эту землю
В душе моей сложилась эта песнь?

Там у Варшама, Аварайра битвы,
Как будто сам свидетель я живой…
И матери беззвучные молитвы
Ведут меня амшенскою тропой.

Я отрок верный твой, земля Маштоца,
Пребудешь вечно ты в моей душе.
Через моря я чувствую, как бьется
Твое живое сердце, мой Амшен.

Когда-нибудь хоть пыль моих костей
С ветрами на прародину вернется,
На землю ляжет. И земля проснется
И с именем, и с Верою моей.

Христос Воскрес! - Все доброе воскресе
И души наши успокоит днесь!
О мой Амшен! Любовь моя и песня,
Как Благодать, сошедшая с небес!





Օ՜, ԻՄ ՀԱՄՇԵՆ

Լուռ է անտառը: Սարերն են նիհրում,
Գետի վշշոցն է լոկ լսվում խաղաղ:
Ո՞վ պատմեց և ո՞նց այս հողի մասին
Իմ հոգում ծնվեց այս երգը չքնաղ:

Վարշամի մոտ ու Ավարայրում
Կարծես կենդանի վկան եմ ես ձեր...
Մեր սուրբ մայրերի աղոթքը լըռին
Տանում են Համշենի կածաններով կեռ:

Երկիր Մաշտոցի, քո զավակն եմ ես,
Կապրես իմ հոգու ծալքերում միշտ շեն:
Ծովերով գալիս, հասնում է ինձ, տե'ս,
Բաբախյունը քո ջերմ սրտի, Համշե'ն:

Իմ ոսկոռների փոշին մի սուրբ օր
Կտանի քամին երկիրը իմ հին,
Կփռվի այնտեղ, հողը կարթնանա
Եվ իմ անունով, և հավատով անգին:

Քրիստոս հարյավ, և բարին, ի'մ Տեր,
Մեր հոգուն կտա նա հանգստություն:
Իմ չքնաղ Համշեն, իմ ե'րգ և իմ սե'ր,
Երկնային ընծա, Աստծո բարություն:

[BABAJANYAN]

РОДНИКИ АМШЕНА

Мне часто снятся родники
Полузабытого Амшена...
Как после вековой тоски,
Я пью из них, встав на колено,

На склонах гор или внизу,
Где водопад шумит, играя,
Как бы прабабушки слезу
С лица ладонью убираю.

Как отыскать? Как сохранить?..
Всё унесли и смыли воды...
Вот здесь оборванная нить
Моя и моего народа.

Молясь, отцы и старики
Вас покидали здесь когда-то...
Простят ли внука родники,
Что я не знаю их прохлады.

Кто прадед? Воин, пахарь, раб ли?
И у какой он жил реки?
В моей крови есть ваша капля,
Земли амшенской родники.

О! Сотвори, прошу я Бога,
Как сказано: "И аз воздам"
Открой мне светлую дорогу
К моим амшенским родникам.




ՀԱՄՇԵՆԻ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐԸ

Շատ եմ տեսնում երազում, Համշեն,
Աղբյուրներդ մոռացված, անհուշ,
Թե ինչպես անվեջ կարոտից հետո
Խմում եմ ծնկած նրաց ջուրն անուշ:

Սարի լանջերին, կամ ձորերում խոր,
Որտեղ վշշում են ջրվեժները ցից,
Իմ նախատատի արցունքերը ծոր
Սրբում եմ ափով իմ թաց երեսից:

Ինչպե՞ս գտնել, ինչպե՞ս պահպանել,
Քշել են տարել ջրերը քո հորդ...
Այստեղ հատվում է հուշ ու մտքի թել
Իմ և քո, հոգնած իմ հայ ժողովուրդ:

Աղոթելով պապերս՝ ահել ու ջահել
Լքել են վաղուց ակունքներդ ծեր:
Կներե՞ք դուք այն թոռանն, աղբյուրնե'ր,
Որ չի իմանում զովությունը ձեր:

Զինվո՞ր ես եղել, եղել ես ռանչպա՞ր,
Ո՞ր գետի մոտ ես ապրել, ապուպա'պ:
Արյունիս մեջ կաք, սառը աղբյուրներ
Համշենյան հողի, մի կաթիլի չափ:

Ինչպես ասված է. «Արդ արարեցի»,
Ստեղծի'ր, խնդրում եմ, հզո'ր Արարիչ,
Դեպի համշենյան աղբյուրները սառ
Բացիր ինձ համար ճամփաները ջինջ:

[BABAJANYAN]

*****

Ах, дочери, красавицы Амшена!
Как мне вину молчанья искупить?
Вас никого на свете совершенней
И не было, и нет. Не может быть.

Когда с фидаи прямо в поднебесье
Мы шли под звон разящего мяча,
Без вас в горах моя звучала песня,
Любовь иную пела каманча.

Печальный взор амшенки волоокой,
Со мною наяву ты и во сне…
Как мне воспеть твой гордый, твой высокий,
Твой дух с самим Варшамом наравне?

Как ты брела в немыслимом тумане,
Как ангелов, детей своих неся…
Такие крохи, а уже армяне:
Уже в глазах печаль Амшена вся.

Поэт в твоих глазах увидел море,
Полыхающее голубым огнем…
А я опять - не о любви - о горе,
Да что же я о нем и все о нем?

Вот посмотрю - и нет из них возврата,
Из глубины амшенских ваших глаз.
Их притяженье схоже с Араратом,
Когда его увидишь в первый раз.

Как Араратом, вами околдован,
(Необъясним, всесилен и велик)
И обронить уста не в силах слово,
И онемел в восторге мой язык.

Любовь к амшенкам шла за мною следом,
Светла, как эти горы, высока,
Но я хранил молчание пока:
Достойная амшенки дивной сердца
Найдется ли в душе моей строка?




ՀԱՄՇԵՆԻ ԳԵՂԵՑԿՈՒՀԻՆԵՐԸ

Գեղեցկուհինե'ր, դուստրեր Համշենի,
Ինչպե՞ս քավեմ մեղքն իմ լռության:
Ձեզանից կատարյալ մեկը թե կլինի...
Չ'ի եղել, չկա', այդ դուք եք միայն:

Ֆիդայու հետ մեզ երկինքն էր կանչում,
Զենքն էր շառաչում, երթն էր ժրաջան:
Առանց ձեզ էր այնտեղ իմ երգը հնչում,
Այլ երգ էր երգում այնտեղ քյամանչան:

Ա'խ, համշենուհու հայացք միշտ թախծոտ,
Ինձ հետ հարթմնի, նաև երազում...
Ինչպես գովերգեմ հոգին քո կրքոտ,
Վեհանքը, որ Վարշամի չափ է ինձ հուզում:

Ինչպե՜ս ես ճախրել մշուշում անքեն,
Տանելուվ քո լույս հրեշտակ մանկաց...
Այդքա՜ն փոքրիկ, բայց հայեր արդեն՝
Աչքերն Համշենի վշտից թալկացած:

Պոետը քո աչքերում տեսել է ծովի
Այրվող ջրերը՝ կապույտ բոցի մեջ...
Ինչու՞ ոչ սիրո, այլ նորից ցավի,
Նույն ցավի մասին՝ խորունկ ու անվեջ:

Ահա մի հայացք – չկա վերադարձ
Ձեր համշենյան աչքերի խորքից:
Արարատի պես ձգում եք անդարձ,
Էլ հետ չեմ դառնա սիրո գորովքից:

Կախարդել եք ինձ Արարատի պես,
(Անբացատրելի, մեծ, ամենազոր),
Ասել գեթ մի բառ – անկարող եմ, տե'ս,
Հայացքեդ լեզուս համր է, անզոր:

Ինձ հետևում է սերը Համշենի կանաց,
Ինչպես սարն այս վեհ, լույսի ջերմ շողը,
Բայց պահպանել եմ լռություն առ մինչ.
Ձեր սիրող սիրտը չփշրի հանկարծ
Այդքան բարձրից ընկնող այս տողը:

Ռուսերենից թարգմանեց ՀԵՆՐԻԿ ԲԱԲԱՋԱՆՅԱՆԸ

[BABAJANYAN]

****
Как я люблю вас, родники Амшена,
Ни ваших струй не видя, ни камней...
Так любят образ Бога совершенный,
Живущий лишь в сознании людей.

Как я люблю вас, родники Амшена,
Звучащие, как первый поцелуй.
И силуэт газели совершенной,
Тянущийся к прохладе ваших струй.

Как я люблю вас, родники Амшена,
О чистый звук! О слезы ледников!
Средь вечных скал бушует ваша пена -
Не из нее ль выходит к нам Любовь?

Как я люблю вас, родники Амшена,
Без вас я вечной жаждою томим...
Любовь в душе, она в бессмертных генах,
Мне переданных прадедом моим.

Как я люблю вас, родники Амшена,
Любая капля чистого добра
От вашего, я знаю, серебра,
О родники, звенящие в ущельях.

Сквозь тьму веков и глубину Вселенной
Возьми, о Господи, и сон мой и покой,
Но дай дойти до родников Амшена"
Хотя бы так, хотя б одной строкой.

***
Սիրում եմ քեզ, աղբյուր Համշենի,
Չեմ տեսել քարերը, շիթերը քո պերճ...
Սիրում են Աստծո կերպարն անթերի
Այդպես մարդիկ գիտակցության մեջ:

Սիրում եմ քեզ, աղբյուր Համշենի,
Ինչպես առաջին համբույրը անշեջ,
Ինչպես եղնիկի մարմինը նազենի
Տենչող ջրերիդ զովությունն անվեջ:

Սիրում եմ քեզ, աղբյուր Համշենի,
Օ՜, մաքուր վշշոց, ձյուների արցունք:
Փրփուրները քո ժայռերն են ծնում,
Սերն էլ չէ՞ այտեղ արարում երկունք:

Սիրում եմ քեզ, աղբյուր Համշենի,
Առանց քեզ հավետ ծարավ եմ անհագ,
Սերը իմ հոգու, կանչն է արյունի,
Որ սերմանել է պապս մեծահարգ:

Սիրում եմ քեզ, աղբյուր Համշենի,
Ամեն մի մաքուր բարության կաթիլ,
Օ՜աղբյուրներ, անտակ կիրճերի,
Ձեր արծաթից է, իհարկե, կաթել:

Դարերով մթին ու տիեզերքով
Ե'կ, Տեր, հանգստից ու քնից պոկիր,
Տեսնել Համշենի աղբյուրները զով
Իղձից՝ այս տողում, գոնե մի զրկիր:

[BABAJANYAN]

Амшенский ветер!

Тоскую по тебе, амшенский ветер,
С надеждою твоих объятий жду.
Жду свежести амшенского рассвета,
И утра запоздалую звезду.

Тоскую по тебе, амшенский ветер,
Пускай несешь с собой ты пыль и соль,
Ты всё равно всего родней на свете,
Ты, и такой, мою утешишь боль.

Тоскую по тебе, амшенский ветер,
Любовь моя, последний мой редут,
Пусть ландыши и яблони во цвете
Все запахи с тобой передадут.

О мой амшенский ветер, неужели,
Я не услышу шепотов твоих,
Хотя бы прелый дух родных ущелий
Ты принеси в тоскующий мой стих.

Все может время сотворить на свете,
И даже память о тебе стереть...
Но я зову тебя, амшенский ветер,
Моим стихом. Хотя б ему ответь.

Крикор Мазлумян Март 2009


ՀԱՄՇԵՆՅԱՆ ՔԱՄԻ

Կարոտել եմ քեզ , համշենյան քամի,
Հույսով, գըգվանքով գիրկդ ինձ բացիր,
Բեր թարմությանը համշենյան այգի,
Վերջին աստղի հետ քո լուսաբացի:

Կարոտել եմ քեզ , համշենյան քամի,
Թեկուզ բերում ես մրրիկներ դավի,
Մեկ է, դու ես միյակ հարազատը իմ
Եվ ամոքողը իմ խորունկ ցավի:

Կարոտել եմ քեզ , համշենյան քամի,
Իմ սեր մեղմհաբյուր, իմ բարի ավետ,
Մեր շուշանների, ծաղկած ծառերի
Բուրմունքը անուշ դու բեր ինձ հավետ:

Օ՜, իմ համշենյան քամի՝ թևավոր,
Միթե՞ չեմ լսի շըշուկդ անմար:
Հնացած ոգին՝ կիրճերի մեր խոր
Բեր քեզ կարոտած իմ երգի համար:

Ժամանակը ամենազոր է, նաև՝ եղկալի -
Կարող է մատնել քեզ մոռացության...
Բայց կանչում եմ քեզ, համշենյան քամի,
Իմ երգով: Պատասխան տուր գոնե նրան:

Ռուսերենից թարգմանեց՝ Հենրիկ Բաբաջանյանը

[BABAJANYAN]

ԼՈՒՅՍ Է ՏԵՍԵԼ
Լույս է տեսել Կրիկոր Մազլումյանի «Համշենյան քամի» խորագրով բանաստեղծությունների ժողովածուն: Գիրքը հազվագույտ է իր ձևով, կատարմամբ և բովանդակությամբ: Այն ամողջույթամբ նվիրված է Համշենին՝ բանաստեղծի պապերի հայրենիքին: Հրատարակվել է երկու լեզուներով՝ հայերեն և ռուսերեն: Բոլոր ստեղծագործությունները ռուսերենից հայերեն է թարգմանել Հենրիկ Բաբաջանյանը:
Գիրքը ունի ոչ միայն գեղարվեստական արժանիքներ, այլ նաև՝ պատմական, քաղաքական և հայրենասիրական մեծ նշանակություն՝ ինչպես համշենահայերի, այնպես էլ ամբողջ հայության համար: Համշենը, ցավոք սրտի, դուրս է մեացել հայ քաղաքագետների և պատմաբանների ուշադրությունից: Նրանց այդ սխալը այս գրքով ուղղել է Կրիկոր Մազլումյանը:
«Համշենյան քամին» ցանկալի նվեր է համշենահայերի համար և անգնահատելի հուշարձան՝ եղեռնի տարիների բոլոր զոհերի հիշատակը հավերժացնող մի սրբություն: Չեմ կասկածում, որ բոլոր համշենցիները մեծ ցանկություն կունենան ձեռք բերել Կրիրոր Մազլումյանի այդ սքանչելի բանաստեղծությունների ժողովածուն: