ՄԱՀՒ ԷՕԶՔԱՆ: «Վախի աղօթք»

[avetik]

ՄԱՀՒ ԷՕԶՔԱՆ
Մարդ կայ, որ մութէն կը սոսկայ, մարդ ալ կայ, որ անտառին խորքը ապրող ուսարսափազդու ձայներ արձակող արարածներէն: Մարդ կայ «ճազի»էն կը վախնայ,մարդ կայ «լազտի պառաւ»էն: Ոմանք վայրի գազանէն կը վախնան, ոմանք ալ, մարդէն: Մարդ կայ, ով ըլլալը գիտնալուն համար կը վախնայ, մարդ կայ, ով ըլլալը չգիտնալուն համար: Մարդ կայ, որ կը վախնայթէ պիտի յայտնուի ո՜վ ըլլալը, մարդ ալ կայ,որ Աստուծմէ զատ ոչ մէկ բանէ կը վախնայ: Յայտնի է որ այսպիսիները վախնալէն շատկը վախնան: Վերջապէս ամէն ոք բանէ մը,ձեւով մը կը վախնայ:
Վախը այնպիսի հզօր զգացում մըն է, որեթէ թոյլ տրուի, կրնայ տիրապետել մարդուս բոլոր կեանքին: Մարդուս բոլոր շարժումները կը սկսին վախով դրսեւորուիլ: Ընդմիշտ սպառնալիքի տակ կը թողու վախը, խռոված է վախցող մարդը: Խռովութիւնը ամենաբնական պայմանները անգամկրնայ վերածել անբնականի եւ արմատականօրէն կրնայ փոխել մարդու ընկալումները: Այս պայմաններուն մէջ իրարու վախըչհասկցողները զիրար ալ չեն հասկնար:Երբեմն վախը չի բաւարարուիր մարդուս հոգիին տիրապետելէ ու կը սկսի մարմինն ալձեռք անցընել: Վախցող մարդը ուտելէ խմելէ կը դադրի, կ՚անշարժանայ, հալումաշկ՚ըլլայ մոմի պէս, սպիտակ կմախքի կըվերածուի:
Անհրաժեշտ է կանխամիջոցի դիմել: Պահը եկած է վախերէն փրկուելու: Ճարեր կըփնտռուին: Ւ՜նչ-ի՜նչ բժիշկներու, մոլլաներու կը դիմուի, բայց ճարը չի գտնուիր: Ահաայս պայմաններու մէջ իբրեւ վերջին ճարկու գան կը դիմեն մօրս, «Արտելեցի Սութի»ին: Թէ՜ մեր գիւղին եւ թէ շրջակայ գիւղերուն մէջ շատեր իրենց վախերէն փըրկըւած են մօրս ըրած «չափուշ»ի շնորհիւ:Մայրս առանց փոխարժէք ակնկալելու,իրեն դիմողներուն «վաղի տուա»ն կարդացած է տարիներով:
Եթէ վախցողը կին է գլխուն կապած լաչակը, եթէ տղամարդ է մէջքի եազման չիքակեր մինչեւ եօթը ընթերցումներուն վերջանալը: Քանի-քանի անգամներ ականատես եղած եմ այս «չափուշ»ներուն, ուրմայրս մէկ ծայրը վախցողին տուած, լաչակին միւս ծայրը կը բռնէր ձախ ձեռքով, իսկաջ ձեռքին մատները իրարու միացուցածլաչակին վրայ, ձեռքին, անգամ մը մէջի մասը, անգամ մը դուրսի մասը վեր բերելովշարժում մը կ՚ընէր: Այս շարժումը կը շարունակէր լաչակին վրայէն դէպի անձին մօտենալով եւ երբ աջ ձեռքը հասնէր վախցողիբռնած ծայրին, կը սկսէր լաչակը հաւաքելափին մէջ: Ասկէ վերջ այդ ձեռքին մէջ հաւաքած լաչակը վախցողի կուրծքին վրայչորս կէտերու դպցնելով եւ քիչ առաջ ձեռքով մօտենալու ատեն մռմռացածէն տարբեր բաներ մը կը սկսէր քրթմնջել: Այս շարժումը եօթն անգամ կրկնելէ ետք գետին կընետէր լաչակը ու վերջին անգամ բաներ մըկը կարդար: Կարդալը վերջացնելէ ետք վախցողը լաչակը կա՜մ մէջքին կա՜մ գլխուն կըկապէր եւ մինչեւ յաջորդ ընթերցում չէր հաներ: Երեք չափուշէ վերջ եթէ վախցողը հացաթող եղած էր, կը սկսէր ուտել, իսկ եօթըչափուշէ վերջ ամբողջովին կը բուժուէր:
Տարիներ շարունակ գիտնալ կ՚ուզէի, թէմայրս ի՞նչ կը կարդար: Կարծիքներ զարգացուցի: Արդեօ՞ք մայրս «երեք գուլհուֆալլահ, մէկ էլհամ» կը կարդար, կամ ալ«ֆաթիհա» մը: Ւմ գիտցած բոլոր աղօթքներս մտաբերել կը փորձէիfi:
Օր մըն ալ գիտնալու բախտը ունեցայ:Տասնըմէկ տարեկան էի երբ մայրս օր մըզիս քովը կանչեց այնպէս ձեւով մը, որ նախապէս բնաւ այսպէս չէր կանչած, ծունկինտակ նստեցուց եւ յայտնեց մեծ գաղտնիքը:
«Օրդի, հեմի քեզի վաղի տուան սորվեցնողում: Դուն ալ քոյրոջէդ սորվեցնող ես»:(Որդիս, հիմա քեզի վախի աղօթքը պիտիսորվեցնեմ: Դուն ալ քրոջդ պիտի սորվեցնես):
Անշուշտ, ես անմիջապէս հարցուցի:«Ւնչի՞ դուն քոյրիս սորվեցնէ չես»: (Ւնչո՞ւդուն քրոջս չես սորվեցներ): «Աս տուաս ինծի իս տատէ սորվեցուց, անու, մարէ սորվեցուցացունի, անու ա հօբար է: Աս տուասմանչ է կէնոջ է, կէնիկ է մարդուն սորվեցնելկա ա»: (Այս աղօթքը ինծի հայրս սորվեցուց, անոր մայրը սորվեցուցեր է, անոր ալ,հօրեղբայրը: Այս աղօթքը տղամարդը կնոջ,կինն ալ տղամարդու կրնայ սորվեցնել):
Առանձին էինք եւ մայրս հազարաւորտարիներ հեռուէն եկող գիտունի մը ձայնիշեշտով, դէպի անցեալ տանող դռներէն մէկը բացաւ ինծի:
«Օրդի, եազմայիս վաան եէէք տօնում. Ամպու օձ գու գայ, որտալի գետ գու գայտէմտէմպալի-, ասող ես: Յետեւ թեւէդ սէրտին դիպցենելէ եէէք տօնում, -կով է, թան է, սէրտիդ վախ է տաղ է,- ասող ես: Աս բոնեսմէկ չափ յուշին օղդէ տօնում էնողես: Յետեւալ եազման ցածէ վարցկողես: Մեմ ալ կարդող ես: Ւնչուք օղդէ տօնում չափես եազմաս վաան պէտէտէցնողա»: (Որդիս, լաչակին վրայ երեք անգամ -կայծակ կու գայ, որոտացող գետ կու գայ, տէմտէմպալիպիտի ըսես: Յետոյ ձեռքդ կուրծքիդ դպցնելով երեք անգամ -կով, թան, սրտիդ վախի փոխարէն- պիտի ըսես: Այս գործը մէկ ընթերցման մէջ եօթն անգամ պիտի ընես: Յետոյ լաչակը գետին պիտի նետես, անգամմը եւս պիտի կարդաս: Մինչեւ եօթն անգամ չափուշ ընես, լաչակը վրան պիտիպտըտցնես):
Շարժումներուն եւ խօսքերուն պատմածըիրականութեան մէջ բաւական յստակ էրեւ ուսուցողական: Նախ վախերը կը նկարագրուէին: Կայծակներ, գետեր եւայլն: Նկարագրելու պահուն լաչակէ կազմուած կամուրջին վրայ կը յառաջանար ձեռքը ու կըհասնէր վախցողի սրտին: Յետոյ սրտէնառնելով վախը, կը թողուր իր բուն տեղը,հողին: Մայրս հազարաւոր տարիներառաջուընէ կը ձայնէր.- «Ճանչցէք իրարուվախերը, կամուրջներ կապեցէք իրարուսրտին: Եւ այսպէսով ազատուեցէք վախերէն, թաղեցէք ձեր վախերը»:
1-Ճազի.- Համշէնցիներուն ջատուկին(վհուկ) տուած անունը:
2- Լազտի պառաւ.- Համշէնի բարբառովկը նշանակէ «եգիպտացորենի պառաւ», որեգիպտացորենի բողբոջին կպած կակուղ,տարօրինակ բջիջ մըն է, տեսակ մը բուսական հիւանդութեան նման: Կը հաւատան, թէկենդանի է, կը պահէ եգիպտացորենի արտը եւ մանուկները կ՚ուտէ:
3- Արտելեցի Սուլթան.- Համշէնցի կանայք ամուսնանալէ ետք յաճախ կը յիշուինիրենց հօրենական գիւղի անունով:
4- Չափուշ.- Աղօթքներ ընթերցելով կատարուած բուժման ծէս է: Բառի արմատըչափելն է:
5- Վաղի Տուա.- Կը նշանակէ վախիաղօթք:

ԱԿՕՍ №12, 8 Օգոստօս 2008