EVET HEMŞİNLİYİM

[Hayrik]

Merhaba arkadaşlar..
5 cildli "Yer adlari encyclopaedia" var, olsaydi bizde yardimci olacakdi..
«Պատմական Հայաստանի եւ շրջակայքի տեղանունների բացատրական բառարան»
Hem yer adlarinin eski ve yeni isimileri var, hem de isimlerin anlami var.
Bir de Acaryanin "Yöresel ermenice sözlüğü" «Գաւառական բառերի բացատրական բառարան», klasik ermeniceye girmeyen ama ermenice olan ermeni lehcelerin sözlüğü. Bu da yardimci olurdu, eğer elimizde olsaydi.

[hagop]

Hayrik arkadasim,

Ermenice yer isimleri ansiklopedisi epeyce genis olmasina ragmen kucuk yer isimleri hakkinda maalesef fazla yardimci olamiyor. Her koyun onlarca kucuk yer ismi, mahalle icinde mahalle, dere, tepe vs. isimleri var. Ermenilerin gecmis bir kac yuz yil icinde bes ile on bin koy ve mahallede yasadiklari bilindiginden, bu sayilar basa cikabilecek, kitaplara sigdirilabilecek bir sey degildir.

Bazen Hemsinliler kendileri yer isimlerinin manalarini biliyorlar, sorusturmakta fayda var. Tabbi bunlarin bircogunun anlami da tamamen unutulmus durumda. Eger birbirimize arastirmada yardimci olursak, bunlarin bir kismini cozebiliriz.

[Khachkar53]

Hagop,
Çok teşekkür ederim gerçekten çok lazımdı bna bu kelimelerin anlamı bugün yine bir kaç kelime daha yazacağım.
YER İSİMLERİ
--------------
Petsantsor
Moğut
Gorğut
Tığuna
Karkuc
Sandz
Gurupit( Fındıklı da bir köy)
DİĞER KELİMELER
-------------
Lamlengi
Kelemur
Ketoğ
Geroc
Goc
Keri (inat insanlar için kullanılır; Örnek : Sen Kerisen!!)
Gatanter (içinden süt akan bit ot )
Corcag (bizde enseye deniyor )

şimdiden teşekkür ederim.

[Hayrik]

• Mersug, Մսուրք doğru, sözlük diyor Hamşende bu kelime Msurk. Lazcada ayni kelime "omisura" ve "omiksura".
• Surgul, Սուրկուլ kilic yutan (az ihtimal)
• Zendit, Tarihi Ermenistanda "it" ile bitten yer adlari çok var di. Mesela Xarzit, Andzit. Zendit-ի արմատը Zend ըլլալու է, իսկ իտ, տեղանուան մասնիկ: Զենդիտ, արդեօ՞ք Զենդ Աւեստա անունէն է:
• Zemag
• Akshun Աքշուշ doğru Hagopun dediği, ot cinsi.
• Pashalot Փշալոտ < Փուշ+ա+լի+ոտ = Փշալիոտ>Փշալոտ
• Tishkar Daha güneyde Tshadzor var, acaba Tish+kar (taş)
• Akhman
• Achkhozli Աչախոզ ?, որմէ Աչխոզ+լի (թուրքական ածանց)
• Gocgonoz Կոճկոնոց կամ Կոճկէնոց
• Tskavach Ցքի=օղի, Ցքահան= օղի քաշող սարք, ցքաւաչ= հարբած մարդու աչ?
• Berbut Պերպեռ «սուր բրիչ՝ գետինը ծակելու համար» (ըստ Արմատականի)
• Mechkader Մէջքատէր
• Poshkhut Փոշկ= թրիք: Փոշկուտ կամ Փոշխուտ= թրիքոտ, աղբոտ:
• Palonit Բալենոտ,
-Փալան=համետ
-Բալուտ = վայրի կաղին, ծագումով արաբերէն բառ (ballut), թրքերէն՝ palamut
-Բալ= կեռաս, ֆիշնէ: Բալենի= բալի ծառ:
-Բալ=մէգ, մշուշ, մառախուղ: Բալուտ= միգամած
• Simaun. Սիմակ = Մանելու համար գզուած ու գնդաձեւ փաթաթուած բուրդ: Սիմ=կոթող (Երեմ. բառարան):
• Sakura
Սագ «շէնքի կտուրի թեք լանջերը», սագաշէն «թեք կտուրներով»:
• Chatak Ճայթ-Ճայթակ-Ճաթակ
• Chachut Չաչուտ
Չաչ= 1. Շաղգամի՝ բազկի եւ նման այլ գնդարմատ բոյսերի ցողունն ու տերեւները: 2. Ծառի տնկած ճիւղ: 3. լոբիի պատիճը՝ կճեպը (որի մէջ գտնւում են սերմերը՝ հատիկները):
Վերոյիղեալներէն միայն Մսուրք, Աքշուշ, Կոճկոնոց, Մէջքատէր Փոշկուտ, Չաչուտ անուններու մեկնաբանումէն վստահ եմ: Ճաթակ, Բալենոտ, Ցքաւաչ անուններէն կիսով չափ վստահ: Արժեւորումը կը թողուցեմ Յակոբին:

[Hayrik]

• Petsantsor
Փծնի= ստոր, գարշելի
Փծանձոր= գարշելիի ձոր, կեղտաձոր?
• Moğut
-Մող= ծուռ, ծուռ ու մուռ
Մողուտ= Ծուռ ու մուռ տեղ:
-Կամ ալ՝ Մոխրուտ:

• Gorğut
-Կորողիովն=բուստ, մարջան ?
Կորողուտ>Կուրղուտ (Խճաքարով տեղ)?
-Կորկ= «կպած մնացած կեղտ», հետեւաբար՝ Կուրկուտ=աղբոտ ?
Խոտորջուրի գաւառականով, gorg (<կորկ) նշանակում է «ոչխարի դմակի տակ հաւաքուած գնտակերպ աղբի կտորտանք», որից կորկոտիլ «աղբով ծածկուիլ» Ախալցխայի բարբառով՝ Կօկրոտ «շատ կեղտոտ»:
-Կորէք= դժուարին եւ խիստ տեղի?
-Կորեակ «մի տեսակ հացաբոյս, լատիներէն milium»: Նոր բառ է Կորեկխոտ?

• Tığuna Թեղի>Թեղենի (ծառի տեսակ եւ իր անտառը)?

• Karkuc Քար քուչա> Քարքուչ «ժայռի փողոց» ?

• Sandz Սանձ

• Gurupit( Fındıklı da bir köy) Կորիհովիտ>Կորովիտ?
Կորի= «արտը ջրելու համար մեծ առուից բացուած երկրորդական եւ նեղ ջրի անցք»

[Hayrik]

Lamlengi
Kelemur
Քելեխմոր?
Քելէ=շաքար
Քելեխ=հոգեճաշ
Մուր= թանձր ծուխ
Ketoğ Քերթող «մաշկող» (աւելի հաւանական) կամ Կթող:
Geroc Կերոչ «չուտել» ?
Goc Կոճղ կամ Կոչ
Keri (inat insanlar için kullanılır; Örnek : Sen Kerisen!!)
Gatanter (içinden süt akan bit ot ) Կաթանտերեւ
Corcag (bizde enseye deniyor )
Ensey ne dir?
Կորճ=ցին, գիշատիչ թռչուն:

[hagop]

Hayrik arkadasim,

Khachkar53'in sorularina cevaben yazdiklarin icin tesekkurler. Ne kadar katilim olursa sonuc daha iyi olur.

"Kelemur" (Kelembur, gelembur) Hemsinli web sitelerinde Rumlardan (Horum'lardan) alinan bir kelimede olarak veriliyor. Ocakta atesin uzerinde kazan, kap asmak icin kullanilan zincirin adi. "Mur" ise Hemsin'de "muy" (is) olarak halen biliniyor. Rize ve Hopa Hemsinlilerin'de Ermenice'deki yumusak "r" sesi ya tamamen kayboluyor ya da Rusya'daki Hemsinliler'de oldugu gibi "y" sesine donusuyor.

Ketoğ hakkinda yazdiginiz ikinci olasilik, yani Ermenice'deki "ktoğ" (Կթող) bunun dogru cevabi. Yine Hemsin sitelerinde bu kelime var (sut sagmak icin kab).

Geroc (dal cekmek icin ucu kancali alet). Yine Hemsin sitelerinde bu kelime var (Ermenice "kerr" kanca, cengel "Կեռ").

Hemsin'de "goc" sozcugu verdiginiz ilk olasiliktan geliyor (Ermenice Կոճղ/gocğ). Hemsin'de agactan yapilmis, arkaliksiz oturak.

Keri = ben bunun yine "keri = dayi" kelimesinden geldigini zannediyorum ama tam emin degilim. Bu kelimenin "inatci adam" manasinda kullanildigini hic baska yerde gormedim. Tabii ki yoresel degisik anlamlar olabilir.

Gatanter (içinden süt akan bit ot ). Yazdiginiz olasigin (gatanderev/ Կաթանտերեւ) dogru cevaba cok yakin oldugunu zannediyorum. Ama "gatan" + "ter" daha dogru degil mi? Mesela "vartiter" kelimesini goz onune getirin. Hemsinliler icin bir not: "vart" Vartivor kelimesindeki "vart=gul". Tabii ki kelimedeki gat = sut, ter (tert) = yaprak (mesela yufka veya kagit yapragi). Rize Hemsin'de "terter" yani yapraklar diye bir tatli yemekleri var.

Corcag (bizde enseye deniyor ). Ermenice "dzodzrag"tan geliyor.

Lamlengi nedir ben de bilmiyorum. Rumca ve Lazca'ya bakmakta yarar var.

[hagop]

Hayrik'in ikinci yazisi hakkinda yazimdir.

Petsantsor: Dediginiz gibi "ptsan" kotu kokulu olabilir. Ben de emin degilim. Hemsin'deki butun "tsor" ekleri Ermenice'de "vadi" kelimesinden geliyor.

Moğut: Yanilmiyorsam moğ (Մող) bogurtlenler ailesinden bir meyve. Hemsinli sitelerinde bu kelime var. Moğut da bu bitkilerin sikca oldugu yer.

Gorğut: Bu kelime benim de zihnimi kurcaliyor. Ermenice'den bircok olasilik var burada. Acaba Hemsinliler hic "gorğ/korğ" sozcugunu duymuslar midir? "ut" eki yine yer gosteriyor.

Tığuna: Bu kelimenin Ermenice'den geldigini zannetmiyorum. Bilmem belki de yaniliyorumdur. Rize ve Hopa Hemsinliler teği agac cesidini biliyorlar. Zannediyorsam Teğut diye yet isimleri de var. Oyle ki bu ikisi ayri seyler gibi gozukuyor.

Karkuc: Kismen dogru oldugunuzu zannediyorum. "Kar" tabii ki "taş" Ermenice'de. Benim gordugum ise "kuc/կուՃ" "mermer" yani "mermer taşı"(4 ciltlik Malkhasyants sozlugunde), Turkce/Azerice'deki "kuce" ile ilgisi olmamali. Daglik yerde "sokak" olma ihtimali pek yok.

Sandz: Ben de Ermenice (Սանձ = yular) oldugunu zannediyorum ama yuzde yuz bilemiyorum.

Gurupit/Kurupit (degistirilmis ismiyle Yenikoy, Fındıklı'da bir köy). Lazca olduguna eminim ve "Korihovit" gibi bir olasilik oldugunu zannetmiyorum. Once, bu koy sahilde. Sahilde "(h)ovit" (yani Ermenice'de "vadi"nin bir diger ismi) pek olmaz. Sonra, cevre koylerin cogu Laz koyu. Hemsinliler buralara yakin zamanlarda indiler. "it" ile Lazca bircok koy ismi var (mesela Peronit, Yakobit). Oyle ki bu ismin Ermenice ile ilgisi bence yok.

[hagop]

Yazim Hayrik'in daha evvelki yazisi hakkindadir.

Zendit: Dogru, tarihi Ermenistanda "it" ile biten yer adlari çok vardi. Ama Zendit tarihi Ermenistan'da yer almiyor. Kolkh ulkesinde bulunuyor. Iran'in bu yore uzerinde etkisi azdi. Oyle ki bence Avesta-Zend ile ilgi ihtimali az. Lazca'da "it"le biten bircok yer ismi var (mesela Peronit, Yakobit).

Zemag: Bunun bir bitki oldugunu biliyorum. Saniyorum zmagh olarak da yaziliyor.

Tishkar: Noktasiz "i" sesi Hemsin lehcesinde "e" sesine donusuyor (yanliz Rize ve Hopa'da). Oyle ki "Tshadzor"daki "tish" sesi ile ilgisi olmamasi lazim (yani Hemsin'de kelimenin sekli "teshatsor" olmasi beklenirdi). "kar" dediginiz gibi (taş) olmali.

Achkhozli: Simdi bir sey aklima geldi. Hemsin'de bir ari cinsi var "açmeğu" diye. Bu "arç = ayi" + "meğu = ari" kelimelerinden turemistir. Belki de achkhoz "arç" ve "khoz = domuz" kelimelerinden murekkep bir domuz cesidini anlatir bir kelimedir. Soylemeye unutmayayim ki "khoz" sozcugu de Hemsin'de biliniyor. Evet, "li" eki Turkce olmali, sizle hemfikirim.

Berbut: Malkhasyants sozlugu kelimenin aynini veriyor "պերպութ" (uc, bir seyin ucu) diye. Daha uzaklara gitmemiz icin bir sebep yok.

Poshkhut: Poshkh (բոշխ) bir bitkidir (Malkhasyants sozlugunde de yazdigi gibi). Hayvan pisligi (poshk/Փոշկ) ile bir ilgisi oldugunu zannetmiyorum.

Palonit: Verdiginiz "pal" sozcugu karsiliklarindan ikisi burada cok gecerli. Bunlardan biri "vişne", otekisi "sis" yani Ermenice'de "mşuş", Hemsin'de ise "meşuş". Burada bazi ses degisimleri olmasina ragmen kelimenin kokunde "paleni = vişne agaci" oldugunu goruyorum. Dahasi, burada eger "sis" anlamiyla kullanilsaydi, eminim ki "palut" seklini alacakti. Kackarlarin bazi daglari zaten Palut diye anilmaktadirlar. Bundan baska, Palovit (sis + vadi) diye meshur vadi var Camlihemsin'in yuksek kesimlerinde. Sozunu ettigim bu yuksek yerlerde agac yetismez ve yilin onemli bir bolumu buralarda cok kati sis olur.

Chatak: "cayt-caytak" (Ճայթ-Ճայթակ) yani "catlak" hic aklima gelmemisti. Dogru olma olasiligi yuksek bir oneri.

Katkilariniz icin yine tesekkurler.

[Lidulit]

[Hayrik]

Merhaba Hagop arkadaş.
Hiç birimiz zaten tam gerçeği bildiğimizi söylemiyoruz. Dediğin gibi, birbirimizi yardim ederek tam gerçeğe değil se, ona yakin ola biliriz.
Gördüğünuz gibi, kelimelerin ve yer adlarinin illa da ermeniceye bağlamaya inadimiz yokdur. Bölgede bati kavkas dillerinin eskiden belli varliği inkâr edilmez konumdadir. Ama bizim bu dillerden pek haberdar olmadiğimiz için, ermeniceye benziyen kelimelere bile kuşkuyla bakarak ermenice saymiyoruz.
Yalancilardan şikayetli olduğumuz sirada, bizim yalanci olmamiz, hiç kendimizi kendimizden râzi etmez.
Şu arada, bu (?) işareti, yazdiğimda, kelimenin araşdirmaya daha açik olduğunu ifade etmek istemişimdir.
Sonra belki yine konuyla ilgili yazarim.

[hagop]

Hayrik arkadasim, eline saglik. Tamamen sana katiliyorum.

[Hayrik]

[Lidulit]

@Hayrik

Evet dogrudur Mol - Yaprakli Dal dir . Normal köy hayatinda biri inekler icin öyle Mol´e gidildigi zaman , farzedelimki Kestane Mol´i , bu kestane agacinin dallarini kesip getirilir , sonra yapraklari ayirtip ineklere verilir . Sirf yapraklari ineklere verildigi icin ben de dedim ki agac yapraklari , ama senin dedigin dogrudur asil Mol - yaprakli Dal demektir.

[Lidulit]

Siz bu Kelimeleri hangi Ermenice sözlügünde bakiyorsunuz , Normal bugünkü konusulan Ermenice sözlügüne mi yoksa Eski Ermenice sözlügünemi ( Grabar ) .

Deyisik sözlükleremi bakiyorsunuz yoksa öyle bitane genis capli sözlügemi . Eyer öyle güzel bizimde isimize yarayacak sözlük varsa , Kitabin ismini verebilirmisiniz.