ԼՈՒՍԻՆԵ ՍԱՀԱԿՅԱՆ :: ՕՍՄԱՆՅԱՆ ԿԱՅՍՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ՀԱՄՇԵՆԱՀԱՅԵՐ...

[avetik]

ԼՈՒՍԻՆԵ ՍԱՀԱԿՅԱՆ

ՕՍՄԱՆՅԱՆ ԿԱՅՍՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ՀԱՄՇԵՆԱՀԱՅԵՐԻ ԲՌՆԻ ՄԱՀՄԵԴԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ

http://docs.google.com/View?docid=dc4r4rsg_3hrzhkc

[Hayrik]

[el-hemşini]

[Hayrik]

[el-hemşini]

[Hayrik]

[Hayrik]

[Hayrik]

[Hayrik]

[el-hemşini]

[Hayrik]

[Hayrik]

[Hayrik]

Z…islamlaşmanin esintileri
1555 yilinda Amasiada turk-pers bariş antlaşmasindan sonra, osmanli idareleri Hamşende ve etrafinda gerçekleşdirdiler z…islamlaşdirma plitikasi, ehalini asi ruhunu kirmak için, yeni kazalinan topraklari sona kadar tabi tutmak için.
Hamşende ve etrafinda z. islamlasma tecrubeleri yaşanmiş 16 yuzyilin sonunda 1578 yilinda, tempolarla 17 asrin devamininda, bu siyaset ciddileşmiş 18 asrin başlarinda 1710, 1723 yllarda. 1723 yilin zorluklugu, şüphesiz baliydi Armenianin doğusunda meydana gelen silahli özgürlük harekatiyle (Zanagezur-Artsakh), ki anti Armeni düşünceler yaratmiş olmali osmanli sarayinda (Armneni halki sonuna kadar bitirmeyi bile konuşulmuş).
Böyle, 1725 yilinda Martin 9 unda Stambuldan Venedige gönderilen bir yazida söylenmiş Այսպես, 1725 թ. մարտի 9-ին Ստամբուլից Վենետիկ հղված մի փաստաթղթում ասված է. «...թագաւորն (իմա՝ սուլթան Ահմեդ Գ-ը) տաղտկացեալ է ի հայոց եւ բազմիցս կամեցեալ է ի պատճառս Աճեմիստանու (այսինքն՝ Իրանում ընթացող պատերազմի) բնաւ զՀայս բնաջինջ առնել, բայց մուֆթին ոչ տուեալ է զհրաման առ ի բնաջինջ առնել զՀայս»[55]:
''Kiral (yani sultan ahmet 3) osanmiş armenilerden ve çok istiyor Acemistan (Iran) sebebiyle armenileri imha etmeyi''
Papaz Paulos Meheryanin yukaridaki hatira-elyazisindan biliyoruz, ki 1776 yilinda Hamşenin Xevak ve yanibaşi bazi köyler islamlaşmiş.
Pedere (Meheryan) verildigi sicak karşilamaya bakarak, düşüniyoruz ki çok zaman geçmemiş islamlaşmalarina.
Turkler yeniçeri askeri birimlerle ve mollalarin yoldaşliğiyla, zorla topluyorlardi en acili imkanlarla zorluyorlardi derhal islami kabul etmeyi. Karşi verenleri yok ediyorlardi.
17 asirin Armeni yazari Grigor Kamaxetsinin (Kemahlinin) deyişiyle turklerin allaha verdikleri en önemli hizmeti, hayat boyunca bir kaç tane hristyani islamlaşdirmak idi.
«Զքրիստոնէից ուրանալ զՔրիստոս եւ ի Մահմէտի օրէնս եւ ի կրօնս դառնալ»
Yukaridaki klasik Armenice yazilmiş, ''Hristianlikdan vaz geçerek mehmetin kanununa ve dinine dönmek''

[Hayrik]

Tercumeye devam ediyim, bu arada dikkatinize buyuriyim ki bu makaleyi ben yazmadim, ve burada yer alan kelimeleri ben seçmedim-Hayr
Bu anda Hamşen Armeni vatandaşlarin bir kismi mecbur kalarak Islami kabul etmiş, bazen diş görünüş ile.
Başka kisim ise kaçişa baş vurmuş, saklanarak Trabizon ve Samson (Canik) ormanlarinda mağaralarinda.
Bir başka kisim ise dağalmiş Çorohun havzasinda ve Kara Tengizin su yamaci bölgelerinde.
En kötüsi Sevked (karadere) bölgesinde yerleşmiş hamşenarmenilerin 1780 yelinda z…islamlaşmasi idi, ki neticesinde boşaltildi 100 köy, mahmetleşti (islamlaşti) 10 000 hamşenahay (hemşinli Armeni).
Ehalinin bir kismi kesilmiş, öteki kisim yerleşmiş Orduda, Adapazarda, Hopada (Pokr hamşen-Hopahamşen). Tortumda, Xodorçurda, Sperde (Ispir), Baberdde (Bayburt), Kerasunda (Giresun), Samsonda, Çaharşambada, Xurşinluda Çorohun havzasinda.
Büyük Armenologist L. Xaçikyan, yastlanarak P. Tumayants tarafindan Samira köyünde bulunan Şaraknotsun (Armeni duvalar kitabi) hatira sayfalarinda yazilanlari tekrar zikr etmesine, belirtiyor ki Karadere (Sevked) ''Armenilerin islamlaşmasi, kanli mücadeleyle ve baskiyla gerçekleşdi 1780 yilinda''
1531 yilin bir el yazisindan (hatira sayfalari) anliyoruz ki osmanli hukumdarlar, Yeniçeri askeri birlikleri tamamlamak için Hamşen ve etrafindan çocuk toplamişlar (Devşirme).
«...ենիչարա համար տղայ ժողվեց ի հայոց ազգէս, այսչափ տեղեացս այս տարի ժողովեցին` ու զապագայն Աստուծոյ է գիտելի. ի Տրապիզոնա, ի Համշէնու, ի Սպերու, ի Բաբերդու, ի Դերջանայ, ի յԵրզնկա, ի Կամախա, ի յԱշխարհովիս...»
Klasik Armeni dilinde yazilan yaziyi tercume ediyim-Hayr
''Yeniçeriler için küçük oğlanlar topladilar Hay ulusumdan, bu yerlerden bu sene topladilar- ve gelecek Tangriya belli- Trabizondan, Hamşenden, Isperden, Bayburddan, Tercandan, Erzincandan, Kemahdan …''
1877-97 yilar sirasinda Hamşen armeniler tekrar maruz kalmişlar mahmetleşmeye (islamlaşmaya), karşi verenler öldürülmüş.
Tam bu sirada Siah Denizin Rus karasinda-Abxaziaya, Acariaya, Krime gittiler büyük sayida hamşenli armenler.
1915 yilinda Ittihadcilar başladilar kitlesel tehcire ve katliyamlara, ayni zaman zorla mahmetleşdirmeye Trabizonda, Orduda, Samsonda, Nicomediada ve civardlara.
Hayduk (çikarsiz özgürlük savaşcisi, turk literaturunde haydud, degisik anlamda-Hayrik) birimleri sayesinde, hamşenlilerin bir kismi başardi rusyaya, kuzey Kafkasyaya, soviet Armeniaya geçmeyi, sakliyarak ulusal kişiligi ve hristyan imani.

[Hayrik]

Zorlu mahmetleşme politikasi mümkündir ayirdmak 3 tenpoya. birinci tempo 15-17 yüzyillari
1) bu politikaya güç verilmiş esasda askeri ve demografik gözlemlerle. osmanli imperatorluğu hedefliyordu loyal vandaşlari, ayni zaman doğuda, mesela çorohun havzasinda ve etrafinda, ayni zamanda batida, mesela balkanlarda.
2) din degişdirme hedefliyordu ayni zaman imperatorlugun demografik haritasini yeniden inşaa etmeyi.
3) zorlu mahmetleşme görüntüsüne bakmaliyiz genelde. turk-iran savaşi sürüyordu, taraflar stratejik konumda çok öemli armenia platosunu sahiblenmeyi istiyorlardi. o zamanlarda imperatorluk için ciddi baş arğisi idi musliman köylülerin celali isyani, şia mezhebi çatisi altinda, ki kişkirtiliyordu iran tarafindan.
isyan hareketi genelde bati armenia da, ve hamşen civarinda gerçekleşiyordu. osmanli devleti sinira yakin bölgelerde islamlaşdirarak ehaliyi, irana karşi sünni tampon yaratmak istemişdir
4) O bölgede ise Iran Doğu Armeniayi boşaltma politikasini izliyordu, tehcire zorliyarak Armeni aylelerini, engel olmak istiyordu Osmanli ordusunun adim atmasini (öteye, iç kisimlara gimesini).
Ikinci tempo, 18 ve 19 yüzyillari. Turkiye ele geçirdi yeni bir mübariz, Rusia. Rusianin gözü var di osmanli imperatolugun hristyanlarla iskan edilmiş doğu topraklarina.
Zira Osmanli idaresi o bölgelerde yaşayan hristianlari Ruianin potensial güç ortaği olarak görüyordu, ve onlarin islamlaşmasi osmanlinin jeopolitik çikarindan kaynaklaniyordu.
Ücüncü tempo, 19 yüzyilin sonunda ve 20 yüzyilin ortalarina kadar, zorlu islamlaşma tamamen esaslidi turkluk idiyojisine, çünkü o bölgelerde turkleşmeyi ön görüyordu.
Imparatorluk yaratmişdi öylesine bir durum ki, musayid kiliyordu islamlaşmayi, özel kurallar, sosyoekonomik öylesine haller, gönüllü islamlaşmayi kolaylaşdiriyordu. Yanliz Hamşende degil, hata Bati Armeniada din degiştiriyorlardi, esasda vergilerden cizyeden ve başka takiblerden kurtulmak için.