by hagop » 04 Aug 2008, 19:14
Lidulit'in sorusuna cevabimdir.
Hemsinde Ermenice konusanalarin ceza vermesini vs. yoreyi gezenlere yoredeki insanlar anlatmistir. Ornek olarak bunlardan en onemlilerinden biri Bijiskyan'i verebilirim. Bircok ulkeyi gezmis olan Bijiskyan'in atalari Hemsin'de Islama gecildigi zamanlar oradan Trabzon'a gocmusler. Yani Hemsin onun icin ata ulkesi (buada bir parantez acayim, aslinda Hemsin hakkinda Ermenice yazilanlarin cogu atalari Hemsin'den gocen insanlarin yazdiklaridir). Ermenice konusan kadinlarin kovuldugunua vs. dair bilgiler ona yoreyi 1800'lerin basinda gezdiginde yorede yasiyanlar tarafindan verilmistir. Yoksa, kendisi Islama gecme zamanindan sonra dogmustur ve gozleriyle gormesi imkansizdir. Zaten kendisi ben gozumle gordum de demiyor. Hemsin'de kitlesel din degistirme olayi 1600'larin sonunda basliyor, 1700lerde de devam ediyor.
Size sorunuzu geri yonelteyim. Bu konu hakkinda dusundugunuz belli, amacim sizi sorunuz hakkinda biraz daha dusundurmeye calismak. Peki sizce niye Lazlar'in din degistirme sureci hakkinda gorgu taniklari hakkinda bir sey bilmiyoruz? Haklisiniz, o tarihlerde Hemsin'de sizin de dediginiz gibi o kiritik durumda hangi babayigit not tutabilirdi? Yani aninda olanlar hakkinda bilgi yok, olsa bile bunu disariya ulastirmaya imkan da yok. Baski yapanlarin da soyle baski yaptik, boyle zorladik diyecekleri yok. Yanlizca soz konusu surecten sonra durum biraz yatistiginda ise bazi bilgilere ulasilabiliyor.
Diyorsunuz ki "onceden deniliyorduki Hemsinliler zamanla Müslümanliga gectikce dillerini unuttular, simdide deniliyorki Hemsinlilere siddet ve cezalar uygulandi o yüzden unutuldu". Once, dediklerinizin her ikisi de birbirinin zitti degil ki. Hem, eskiden de simdi de her ikisi soylenmekte. Bunlar, olaylardan bir sure sonra insanlarin aktardigi bilgiler. Yani kitaplarin orijinallerinde yer aliyor.
Diyorsunuz ki "Peki Hemsinlilere bu ceza vardida Lazlara yokmuydu böyle bir ceza, bukadar yakin birbirine oturan halklara sirf bir tanesinemi böyle cezalar verildi?" Ben sahsen Lazlarin din degistirme sureci hakkinda cok az sey biliyorum, onun icin bu ceza onlarda var miydi yok muydu tam olarak bilemem. Yanliz Hayrik arkadas bir gercege parmak basti. Hemsinliler butunuyle Islama gecmediler. Bir kismi buna acikca karsi cikti ve yoreyi terketti (Trabzon, Ordu, Samsun vs. traflarina cekildiler sonra da Rusya'ya gittiler). Baska bir kisim da bekleme durumuna girip bir sure gizli dinlilik ve iki dinlilik sureclerinden gecti. Lazlar ise Islama gecisi tamamladilar, Hristiyan olarak kalanlari olmadi. Onlarda gizli dinlilik eger varsa idi belki de uzun surmedi. Onlara ayni rejim uygulanmasina belki gerek yoktu, bilemeyecegim. Ne yazik ki Lazca yakin zamana kadar bir yazi dili olmadi. Bildigim kadariyla o zamanlardan kalma baska bir dilde yazili bir tarihceleri yok. Tabii ki bu demek degil ki madem ki yazili bir sey yok, demek ki gorgu sahitleri yok, demek ki o olaylar olmadi.
Hopa Hemsinlileri hakikaten entersan bir durum. Dil haric, kultur acisindan Rize Hemsinlilerinden daha cok kulturel erozyona ugramis durumdalar. Yani Hopa'da, Rize'de olan ama bugun onemini yitirmis bazi dini bayramlar ve baska Hristiyanlik din ogeleri ve Ermenice sulale isimleri daha az hatirlanmakta. Ama sunu da belirteyim. Cografik acidan Hopa Hemsinlileri hala kendi dillerini konusan halklarla tamamen cevrelenmisti (kuzey ve batida Lazlar, guney ve doguda Musluman Gurculer). Ayrica bugun oldugu gibi sahile henuz inmemislerdi. Diger taraftan, sayilari bugun bile epey az, hele 200 yil once cok azdi. Sorunuz cok isabetli bir soru ama cevabini hic kimse tam olarak bilemiyor (bilse de ben duymadim), en azindan yukarida soz ettigim faktorlerin hangisinin onemli oldugunu bilen yok. Ama gordugunuz gibi onlarin durumlari ve sizin atalarinizin durumlari, Hopa Hemsinlilerinin Hemsin'den ayrilma karari ile netice itibariyle birbirinden degisik bir hal almistir.